Απόσπασμα από ιστορικό μυθιστόρημα
Είμαστε στο 1540, στο Ναύπλιο που το κατέχουν οι Ενετοί αλλά το πολιορκούν (και σε λίγο το παίρνουν) οι Τούρκοι. Συζητούν ο Ιάκωβος και ο Αυγουστίνος (Βαρδάτης) και την συζήτηση παρακολουθεί και περιγράφει ο φίλος του Ιάκωβου που είναι ο αφηγητής.
Ο Ιάκωβος και ο Αυγουστίνος έγιναν φίλοι καρδιακοί. Πολέμησαν μαζί ενάντια στους Τούρκους αλλά οι πολεμικές επιχειρήσεις βάστηξαν για λίγο σχετικά χρόνο καθώς η πολιορκία του Ναυπλίου είχε μετατραπεί εδώ και καιρό σε στασιμότητα. Τον περισσότερο καιρό κάναμε κι οι τρεις παρέα αλλά αυτοί οι δυο απολάμβαναν να συζητούν και τότε τους άφηνα μόνους. Οι δυο τους μιλούσαν πολύ, έπιναν μαζί κρασί, έκαναν γλέντια, πήγαιναν σε καπηλιά όπου σέρβιραν γυναίκες, απολάμβαναν μαζί το φαγητό και το τραγούδι και έκαναν ατελείωτες συζητήσεις για τους αρχαίους, για την Ελλάδα και τη παλιά της δόξα, για τη σημερινή της κατάντια και για την προοπτική μιας επανάστασης που θα άλλαζε τα πάντα και θα ξαναέβαζε την πατρίδα τους στον παγκόσμιο χάρτη. Εγώ προτιμούσα να αν-τιγράφω βιβλία, μια δουλειά που μου άρεσε και με ηρεμούσε, και ασχολιόμο-υνα περισσότερο με τη φροντίδα ενός κήπου που είχε το σπίτι όπου μέναμε. Μου είχε κάνει εντύπωση, όσες φορές είχα παρακολουθήσει τις συζητήσεις τους, ο τρόπος που ο Βαρδάτης έβλεπε τον εαυτό του.
-Είμαι Έλληνας διπλά, του έλεγε, καθώς και η Βενετσιάνικη καταγωγή μου προέρχεται από τον κλάδο του πατέρα μου που ήταν από την κάτω Ιταλία. Εκεί ήταν η Μεγάλη Ελλάδα και επομένως από εκείνην κατάγομαι κατά το ένα μου μισό. Το άλλο μου μισό, από τη μητέρα μου, είναι από το Ναύπλιο. Έτσι είμαι εξ ολοκλήρου Έλληνας!
-Είσαι λοιπόν ένας κατάσκοπος! του έλεγε προκλητικά ο Ιάκωβος, ένας Βενετός Καθολικός που κρύβει έναν Δωδεκαθεϊστή Έλληνα μέσα του!
-Αφού νιώθω Έλληνας, θεωρώ ότι πρέπει και ο θεός μου να είναι Έλληνας, απαντούσε ο Αυγουστίνος, ο Πάπας προτιμάει τον Ιεχωβά των Εβραίων εγώ όμως προτιμώ τον Δία των Ελλήνων που στο κάτω-κάτω μένει και στον Όλυμπο, εδώ δηλαδή, στην πατρίδα μας.
-Δεν σκέφτονται πολλοί σαν εσένα, παρατηρούσα τότε εγώ, εκτός αν αυτά λένε οι προτεστάντες για τους οποίους τόσα πολλά ακούμε τελευταία
-Η παράδοση των Ευρωπαίων είναι εβραιοχριστιανική, δεν ξεφεύγουν ούτε οι προτεστάντες από αυτή την παράδοση. Ο Λούθηρος θέλει να απαλλάξει τον άνθρωπο από τον Παπικό σκοταδισμό και τον οδηγεί σε νέα δεσμά πιο ατομικά και πιο ισχυρά και από αυτά των καθολικών ή των ορθοδόξων.
Όταν έκαναν θεολογικές συζητήσεις έπιναν πολύ και απολάμβαναν να καυγαδίζουν στα ψέματα παίρνοντας πότε ο ένας και πότε ο άλλος τον ρόλο του πιστού καθολικού ή του πιστού ορθόδοξου, κοροϊδεύοντας και τα δυο δόγματα με τον τρόπο αυτό. Για τον λουθηρανισμό δεν έκαναν πολλές αρνητικές κρίσεις αναγνωρίζοντας ότι είχε μέσα του τα σπέρματα μιας πνευματικής αναγέννησης ενώ δεν δίσταζαν να κοροϊδεύουν και τον ουμανισμό και τα πάντα. Μόνο στην αρχαία Ελλάδα έσκυβαν το κεφάλι με σεβασμό, χωρίς όμως να αποφεύγουν στα πειράγματά τους να βάζουν και τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου και τον Μωάμεθ και όλα τα θρησκευτικά συστήματα.
-Αυγουστίνε, πιστεύεις ότι θα μπορούσε η Ευρώπη να δεχτεί ποτέ μια κρατική οντότητα ελληνική ή ρωμαίικη με Έλληνες ανεξάρτητους από την εβραιοχριστιανική τους παράδοση; ρώτησε κάποια στιγμή ο Ιάκωβος
-Δεν το νομίζω αυτό φίλε μου, οι Ευρωπαίοι διαβάζουν με μανία τους Έλληνες αλλά μένουν στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη που τους έχουν αποδεχτεί και η χριστιανική εκκλησία αλλά και ο μωαμεθανισμός. Ησίοδος και αρχαίες θεολογίες δεν χωράνε, ακόμη και το πνεύμα των τραγωδιών δεν χωράει μέσα στη συλλογιστική των Ευρωπαίων και των Ασιατών.
-Μα, υπάρχουν Έλληνες που δεν είναι χριστιανοί ορθόδοξοι; ρώτησε ο Ιάκωβος
-Κανείς Έλληνας δεν είναι πραγματικός χριστιανός, έτσι όπως τον εννοούν οι καθολικοί ή το ίδιο το Πατριαρχείο, άρχισε τη διάλεξή του ο Αυγουστίνος. Δέχονται το τυπικό της ορθοδοξίας, πιστεύουν σε ανώτερες δυνάμεις που τις λένε Παναγία ή Χριστό, αλλά στην πραγματικότητα δεν λειτουργούν με βάση τις διδαχές της εκκλησίας αλλά με τα δικά τους αρχέγονα ένστικτα.
-Ποια είναι αυτά τα αρχέγονα ένστικτα; ρώτησε ο Ιάκωβος που έδειξε πολύ μεγάλο ενδιαφέρον γι αυτές τις απόψεις του φίλου του
-Η οικογένεια, η πατρότητα, η φυλή, τα πατροπαράδοτα έθιμα, η γνώμη του μικρόκοσμου του χωριού ή της γειτονιάς όπου ζει ο καθένας, όλα αυτά και ακόμα μια εσωτερική ηθική περί δικαίου που είναι σύμφυτη με τον γραικό, αυτά είναι η πραγματική του θρησκεία. Η βεντέτα είναι μια μορφή αντεκδίκησης που έχει τα ίδια ακριβώς χαρακτηριστικά με τις αντεκδικήσεις των Ατρειδών ή των Θηβαίων βασιλιάδων ή και όλων των άλλων δραμάτων της ελληνικής τραγωδίας. Ο Αισχύλος μοιάζει να έχει εμπνευστεί τα έργα του από τα βουνά της Μάνης ή της Πίνδου ή της Κρήτης.
-Όμως ακούνε τους παπάδες
-Όταν οι παππάδες μιλάνε στον άνθρωπο που λέγεται χριστιανός αλλά ακούει τον εσωτερικό του ηθικό κώδικα, και του λένε συμβουλές σύμφωνες με αυτά που νιώθει, τότε εισακούγονται, αν του λένε όμως κάτι διαφορετικό τότε δεν ακούν τίποτα. Η ηθική των Ελλήνων όπως και των Αλβανών και όλων των ορεσίβιων της νότιας βαλκανικής ή της νότιας Ιταλίας είναι αυτή η ίδια ηθική που είχαν οι Αρχαίοι, είναι η ίδια ηθική που περιγράφουν οι τραγωδίες. Και πολλές φορές οι παπάδες της ορθοδοξίας που βλέπω στα χωριά και στα βουνά, αυτοί οι αγράμματοι άνθρωποι που δεν ξέρουν να διαβάζουν, που λένε τα ευαγγέλια με λάθη και παρανοήσεις, αυτοί οι παπάδες είναι οι αρχαίοι δρυΐδες και ιερείς που κρατάνε τον ελληνισμό να μην τον καταπιεί ο Τούρκος. Αυτή η ορθοδοξία είναι η πραγματική θρησκεία των Ελλήνων σήμερα. Θα έλεγα ότι είναι μια αυτοσχέδια ελληνική θρησκεία τυλιγμένη με το τελετουργικό της ορθοδοξίας.
-Ίσως γι αυτό να αντιδρούν οι Έλληνες τόσο πολύ στους καθολικούς του Πάπα
-Μα ο Πάπας είναι πραγματικός εβραιοχριστιανός, απόγονος του Ιερατείου που καταδίκασε τον Χριστό, η καθολική εκκλησία ζητάει από τον πιστό καθολικό πλήρη έλεγχο της ζωής και του μυαλού του.
-Και βλέπεις τους γραικούς, τους αλβανούς και τους νότιους βαλκάνιους περίπου σαν άθεους; ρώτησε ο Ιάκωβος
-Όχι άθεους, ίσα-ίσα που είναι πολύ «θεοφοβούμενοι» όπως αυτοαποκαλούνται, όμως ο δικός τους θεός είναι ο Χριστός και η Παναγία όπως ήτανε κάποτε ο Διόνυσος ή ο Απόλλων ή η Μητέρα Γη. Κι οι άγιοί τους είναι παρόντες, κάνουν λάθη, αμαρτίες, είναι εγωιστές και θέλουν παρακάλια, είναι ανθρώπινοι άγιοι ακριβώς όπως ήταν και οι αρχαίοι θεοί.
-Πιστεύεις ότι θα μπορούσε η Ελλάδα να είναι το πρώτο άθεο ή έστω ανεξίθρησκο κράτος της ιστορίας δηλαδή;
-Όχι βέβαια! Οι δικές μας δυνάμεις δεν φτάνουν για να ελευθερωθούμε και οι δυτικοί, αν μας βοηθήσουν, θα το κάνουν μόνο στα πλαίσια μιας χριστιανικής σταυροφορίας, είπε ο Αυγουστίνος
-Μόνο μέσω του χριστιανισμού λοιπόν μπορούμε να ελπίζουμε; Μια χριστιανική συμμαχία που θα μας ελευθέρωνε αλλά θα μας επέτρεπε να λειτουργήσουμε στα δικά της πλαίσια, αυτό πιστεύεις;
-Αυτό βλέπω σαν το μόνο δυνατό σήμερα, όμως επιθυμώ κάτι καλύτερο, γι αυτό και πιστεύω ότι θα ήταν καλύτερα να λειτουργήσουμε στα πλαίσια μιας ισορροπίας χριστιανών και μουσουλμάνων
-Μπορεί ποτέ να γίνει κάτι τέτοιο;
-Μοιάζει ουτοπικό, αλλά θα μπορούσε να γίνει!
-Θα μου αναλύσεις λίγο περισσότερο αυτές σου τις σκέψεις;
-Σκέψου τον Σουλεϊμάν! Μάχεται σε όλα τα μέτωπα με τον Κάρολο! Είναι δυο αυτοκράτορες ο ένας των μουσουλμάνων και ο άλλος των χριστιανών που αλληλοεξοντώνονται. Θα μπορούσαν ίσως να δεχτούν να υπάρξει μια ουδέτερη ζώνη ανάμεσά τους
-Έχουν φτιάξει μια τέτοια ουδέτερη ζώνη στην Ουγγαρία νομίζω
-Είναι γεωγραφικός και στρατιωτικός ο χαρακτήρας αυτής της ουδετερότητας
-Ενώ εσύ Αυγουστίνε θέλεις μια ζώνη θρησκευτικής και πνευματικής ουδετερότητας, αν κατάλαβα καλά.
-Καλά κατάλαβες! Μόνο έτσι θα έμενε ένα περιθώριο για τον ελληνισμό να επιβιώσει μέσα στον χαλασμό των αλληλοσυγκρουόμενων θρησκειών που σήμερα μάχονται για την κυριαρχία του κόσμου.
-Μια ορθοδοξία αθεόφοβη σφήνα ανάμεσα στους θεοσεβούμενους
-Μια ζώνη ουδετερότητας, σχεδόν ανεξίθρησκη, σε ίσες αποστάσεις από όλους!
Ο Ιάκωβος έδειχνε να εμπνέεται από όλη αυτή την κουβέντα
-Ξέρεις κάτι; είπε με πολύ σοβαρό ύφος, πάντοτε πίστευα ότι χρειαζόμαστε δικό μας στρατό για να κατακτήσουμε κάποτε την ελευθερία μας, τώρα όμως, με τη συζήτησή μας και παρά τις ενδεχόμενες υπερβολές μας, βλέπω πως θα χρειαστούμε εξ ίσου καλά και μια δική μας διπλωματία.
-Πράγμα που είναι και το πιο δύσκολο για να οργανωθεί, είπε ο Αυγουστίνος
Δεν καταλάβαινα εντελώς που το πήγαιναν αλλά το ένιωθα πως μιλούσαν για κάτι εντελώς ουτοπικό. Μιλούσαν σοβαρά λέγοντας πράγματα που δεν είχαν καμιά πιθανότητα να σταθούν στον αιώνα μας. Τις πιο πολλές φορές που έκαναν τέτοιες συζητήσεις ήταν είτε ευτυχισμένοι μετά από ένα καλό μεθύσι είτε ενθουσιασμένοι μετά από κάποια γυναικοδουλειά που είχε έρθει σε ευτυχές τέλος. Πώς να τους είχα εμπιστοσύνη; Δεν ήθελαν απλά μια Ελλάδα ελεύθερη, που κι αυτό φαινόταν ακατόρθωτο στο σημερινό κόσμο, αλλά επί πλέον ήθελαν και μια Ελλάδα που να μοιάζει στην Αρχαία, μια Ελλάδα με τη δική της φιλοσοφία, θρησκεία και ταυτότητα. Οι φίλοι μου έμοιαζαν ρομαντικοί σαν ποιητές και ουτοπιστές σαν παιδιά. Μου άρεσαν όμως και άκουγα τα παραμύθια τους σαν να ήταν τα πιο ωραία παραμύθια του κόσμου.
Άλλες φορές πάλι τα έβαζαν με το Πατριαρχείο και το ορθόδοξο ιερατείο. Είχαν στο θέμα αυτό παρόμοιες απόψεις οι οποίες, μάλιστα, με τις ανοιχτές και διεισδυτικές συζητήσεις τους προχωρούσαν πολύ γρήγορα ως τα άκρα. Συμφωνούσαν εύκολα στη διαπίστωση ότι το γένος των γραικών δεν θα μπορούσε ποτέ να ξεφύγει από την Οθωμανική σκλαβιά αν δεν τίναζε από πάνω του την κατάρα της ορθόδοξης εκκλησίας που κρατούσε το ρωμαίικο πειθήνιο κάτω από τον Τούρκο. Είχαν και οι δυο την πεποίθηση ότι ο ορθόδοξος κλήρος είχε καταστρέψει το έθνος, είτε γιατί είχε προτιμήσει στην πολιορκία της Πόλης, αλλά και άλλων μεγάλων πόλεων της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, το τουρκικό φέσι από το λατινικό φακιόλι, είτε γιατί είχε αδρανοποιήσει το έθνος στέλνοντάς το μαζικά στα μοναστήρια τη στιγμή που χρειαζόταν στρατιώτες να πολεμήσουν για την ελευθερία.
-Εκατό χιλιάδες μοναχοί ξύνονταν στα μοναστήρια όταν οι υπερασπιστές της πόλης ήταν μόνο οχτώ χιλιάδες, τι καλύτερο περίμενες να γίνει δηλαδή; είπε ο Αυγουστίνος
-Πολλοί αλλαξοπίστησαν, αφού η διαφορά ανάμεσα στο Χριστό και τον Μωάμεθ είναι σχεδόν ανύπαρκτη, τα ίδια «πιστεύω», ο ίδιος θεός, η ίδια ηθική στάση ζωής, τα ίδια «απαγορεύεται» το ίδιο μίσος κατά της φύσης και της ζωής, ίδια όλα τα στοιχεία που συγκροτούν την προσωπικότητα του σημερινού ανθρώπου, είπε αγανακτισμένος ο Ιάκωβος
-Επομένως, άξιζε άραγε τον κόπο να αντιστέκεσαι επειδή πρέσβευες ότι καλύτερος προφήτης ήταν ο Χριστός από τον Μωάμεθ ή το ανάποδο; Στον ίδιο παράδεισο ελπίζουν όλοι, την ίδια κόλαση φοβούνται, θέματα όλα μιας απλής παραδοχής, είπε ο Αυγουστίνος
-Η διαφορά του τρόπου ζωής όμως … είπε ο Ιάκωβος
-Ακριβώς αυτή είναι η ουσιαστική διαφορά, ο τρόπος ζωής και σκέψης!
Ο Ιάκωβος έδειχνε συνεπαρμένος από αυτές τις σκέψεις
-Το γυμναστήριο, το θέατρο, η αγορά, η πόλη, αυτά είναι τα στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού που έκαναν κάποτε τις διαφορές ουσιώδεις
-Που τα έχεις μάθει εσύ όλα αυτά; ρώτησε ο Αυγουστίνος τον φίλο μου
-Είχα καλούς δασκάλους και διάβασα πολύ τους αρχαίους
-Δυστυχώς, ζούμε σε μια εποχή όπου η αλήθεια είναι καλά κρυμμένη
Συνέκριναν το αρχαίο κλέος με τη σημερινή κατάσταση του έθνους και έριχναν το φταίξιμο εξ ολοκλήρου στους παπάδες με τα λιβανιστήρια, στον Πατριάρχη και την αυλή του. Οι τελευταίοι Πατριάρχες της Κωνσταντινούπολης, ο Θεόληπτος, ο Ιωαννίκιος και ο Ιερεμίας ήταν όλοι τους σχεδόν αγράμματοι υπάλληλοι του κάθε Σουλτάνου και ιδιαίτερα του πανέξυπνου Σουλεϊμάν που τους έπαιζε στα δάχτυλά του. Όλοι αυτοί οι «πατέρες του έθνους» δεν προσποιούνταν, απλώς, αλλά πραγματικά πίστευαν ότι η Ορθοδοξία θα υπέφερε με τους Λατίνους χριστιανούς ενώ τώρα ήταν ελεύθερη και πλούσια με τους αλλόθρησκους αλλά ανεκτικούς Οθωμανούς. Η έγνοια τους ήταν η σωτηρία της ψυχής των πιστών, και όχι η ελευθερία, η πρόοδος, η γνώση, η καλή ζωή. Όλα αυτά ήταν απλά εμπόδια στην αέναη προσπάθεια του ανθρώπου να σωθεί και να κερδίσει τον παράδεισο επομένως η σκλαβιά ήταν κατά κάποιο τρόπο ένα δώρο θεού! Ο Αυγουστίνος και ο Ιάκωβος δεν συγχωρούσαν στην ανατολική εκκλησία το γεγονός ότι τα μέλη της, κυρίως τα υψηλά ιστάμενα, προσκυνούσαν τον Σουλτάνο και φρόντιζαν ώστε να κρατούν καθηλωμένο τον Ρωμιό μιλώντας του για την δήθεν θέληση του θεού να βρίσκεται ο ραγιάς κάτω από τον Τούρκο σε αυτή τη ζωή για να μπορεί έτσι να σωθεί καλύτερα και πιο σίγουρα στην άλλη.
-Απορρίπτω μια θρησκεία που θυσιάζει την πραγματική ζωή για την σωτηρία σε έναν μελλοντικό παράδεισο, μου εξηγούσε όταν αμφέβαλλα για αυτά που έλεγε κατά των παππάδων που τους συμπαθούσα
-Και που είναι το κακό να ελπίζει κανείς σε ένα παράδεισο; ρωτούσα
-Γιατί ζωή στηριγμένη στο ψέμα είναι ζωή μισή, μου απαντούσε
Βέβαια με τον τρόπο τους αυτό να απορρίπτουν κάθε θρησκεία που μιλούσε για παράδεισο, ο Ιάκωβος και ο Αυγουστίνος απέρριπταν, όλες τις θρησκείες μαζί καθώς όλες περιείχαν την ίδια προσδοκία για μια αποκάλυψη. Απέρριπταν επομένως και τον καθολικισμό και τον μουσουλμανισμό και τον εβραϊσμό και γίνονταν αγνωστικιστές αφού έτσι μόνο πίστευαν ότι θα ξυπνούσε το γένος των γραικών και θα υπήρχε προοπτική για τη δύσμοιρή τους πατρίδα. Ο τρόπος αυτός της κριτικής στο θρησκευτικό δόγμα ήταν διαφορετικός και από την κριτική του Λούθηρου και των άλλων μεταρρυθμιστών στη Δύση που δεν αρνιόντουσαν τον παράδεισο αλλά τον έβαζαν στο τέλος ενός ατομικού δρόμου χωρίς την Παπική ή οποιαδήποτε άλλη εκκλησιαστική διαμεσολάβηση.
-Αν ο Πατριάρχης ήταν πιο ανοιχτό μυαλό, δεν θα μπορούσε η ορθοδοξία να παίξει θετικό ρόλο στην ελευθέρωση του γένους; τον ρωτούσα
-Από το «αν» μέχρι τη πραγματικότητα υπάρχει μεγάλη απόσταση
-Μα τώρα οι Πατριάρχες είναι αγράμματοι, δεν θα είναι πάντα έτσι!
-Όσο γι αυτό συμφωνώ, αν υπήρχαν λόγιοι πατριάρχες, αυτό θα βοηθούσε
Χάρηκα που συμφώνησε με μια δική μου γνώμη αλλά εξακολουθούσα να πιστεύω πως αυτές οι υποθετικές συζητήσεις δεν έβγαζαν πουθενά.
-Ιάκωβε, τον ρωτούσα, όλες αυτές οι συζητήσεις πιστεύεις ότι θα σου φανούν κάποτε χρήσιμες;
-Θα το δεις κι εσύ πόσο χρήσιμες θα φανούν την κατάλληλη ώρα, έλεγε
Ακόμα κι αν δεν αμφέβαλλα για την χρησιμότητά τους, σίγουρα αμφέβαλλα πολύ για το αν θα μπορούσε ποτέ στη διάρκεια της ζωής μας να υπάρξει κάποια τέτοια «κατάλληλη ώρα»
-Μην ανησυχείς φίλε μου, μου έλεγε, όλα θα γίνουν στον καιρό τους.
Είμαστε στο 1540, στο Ναύπλιο που το κατέχουν οι Ενετοί αλλά το πολιορκούν (και σε λίγο το παίρνουν) οι Τούρκοι. Συζητούν ο Ιάκωβος και ο Αυγουστίνος (Βαρδάτης) και την συζήτηση παρακολουθεί και περιγράφει ο φίλος του Ιάκωβου που είναι ο αφηγητής.
Ο Ιάκωβος και ο Αυγουστίνος έγιναν φίλοι καρδιακοί. Πολέμησαν μαζί ενάντια στους Τούρκους αλλά οι πολεμικές επιχειρήσεις βάστηξαν για λίγο σχετικά χρόνο καθώς η πολιορκία του Ναυπλίου είχε μετατραπεί εδώ και καιρό σε στασιμότητα. Τον περισσότερο καιρό κάναμε κι οι τρεις παρέα αλλά αυτοί οι δυο απολάμβαναν να συζητούν και τότε τους άφηνα μόνους. Οι δυο τους μιλούσαν πολύ, έπιναν μαζί κρασί, έκαναν γλέντια, πήγαιναν σε καπηλιά όπου σέρβιραν γυναίκες, απολάμβαναν μαζί το φαγητό και το τραγούδι και έκαναν ατελείωτες συζητήσεις για τους αρχαίους, για την Ελλάδα και τη παλιά της δόξα, για τη σημερινή της κατάντια και για την προοπτική μιας επανάστασης που θα άλλαζε τα πάντα και θα ξαναέβαζε την πατρίδα τους στον παγκόσμιο χάρτη. Εγώ προτιμούσα να αν-τιγράφω βιβλία, μια δουλειά που μου άρεσε και με ηρεμούσε, και ασχολιόμο-υνα περισσότερο με τη φροντίδα ενός κήπου που είχε το σπίτι όπου μέναμε. Μου είχε κάνει εντύπωση, όσες φορές είχα παρακολουθήσει τις συζητήσεις τους, ο τρόπος που ο Βαρδάτης έβλεπε τον εαυτό του.
-Είμαι Έλληνας διπλά, του έλεγε, καθώς και η Βενετσιάνικη καταγωγή μου προέρχεται από τον κλάδο του πατέρα μου που ήταν από την κάτω Ιταλία. Εκεί ήταν η Μεγάλη Ελλάδα και επομένως από εκείνην κατάγομαι κατά το ένα μου μισό. Το άλλο μου μισό, από τη μητέρα μου, είναι από το Ναύπλιο. Έτσι είμαι εξ ολοκλήρου Έλληνας!
-Είσαι λοιπόν ένας κατάσκοπος! του έλεγε προκλητικά ο Ιάκωβος, ένας Βενετός Καθολικός που κρύβει έναν Δωδεκαθεϊστή Έλληνα μέσα του!
-Αφού νιώθω Έλληνας, θεωρώ ότι πρέπει και ο θεός μου να είναι Έλληνας, απαντούσε ο Αυγουστίνος, ο Πάπας προτιμάει τον Ιεχωβά των Εβραίων εγώ όμως προτιμώ τον Δία των Ελλήνων που στο κάτω-κάτω μένει και στον Όλυμπο, εδώ δηλαδή, στην πατρίδα μας.
-Δεν σκέφτονται πολλοί σαν εσένα, παρατηρούσα τότε εγώ, εκτός αν αυτά λένε οι προτεστάντες για τους οποίους τόσα πολλά ακούμε τελευταία
-Η παράδοση των Ευρωπαίων είναι εβραιοχριστιανική, δεν ξεφεύγουν ούτε οι προτεστάντες από αυτή την παράδοση. Ο Λούθηρος θέλει να απαλλάξει τον άνθρωπο από τον Παπικό σκοταδισμό και τον οδηγεί σε νέα δεσμά πιο ατομικά και πιο ισχυρά και από αυτά των καθολικών ή των ορθοδόξων.
Όταν έκαναν θεολογικές συζητήσεις έπιναν πολύ και απολάμβαναν να καυγαδίζουν στα ψέματα παίρνοντας πότε ο ένας και πότε ο άλλος τον ρόλο του πιστού καθολικού ή του πιστού ορθόδοξου, κοροϊδεύοντας και τα δυο δόγματα με τον τρόπο αυτό. Για τον λουθηρανισμό δεν έκαναν πολλές αρνητικές κρίσεις αναγνωρίζοντας ότι είχε μέσα του τα σπέρματα μιας πνευματικής αναγέννησης ενώ δεν δίσταζαν να κοροϊδεύουν και τον ουμανισμό και τα πάντα. Μόνο στην αρχαία Ελλάδα έσκυβαν το κεφάλι με σεβασμό, χωρίς όμως να αποφεύγουν στα πειράγματά τους να βάζουν και τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου και τον Μωάμεθ και όλα τα θρησκευτικά συστήματα.
-Αυγουστίνε, πιστεύεις ότι θα μπορούσε η Ευρώπη να δεχτεί ποτέ μια κρατική οντότητα ελληνική ή ρωμαίικη με Έλληνες ανεξάρτητους από την εβραιοχριστιανική τους παράδοση; ρώτησε κάποια στιγμή ο Ιάκωβος
-Δεν το νομίζω αυτό φίλε μου, οι Ευρωπαίοι διαβάζουν με μανία τους Έλληνες αλλά μένουν στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη που τους έχουν αποδεχτεί και η χριστιανική εκκλησία αλλά και ο μωαμεθανισμός. Ησίοδος και αρχαίες θεολογίες δεν χωράνε, ακόμη και το πνεύμα των τραγωδιών δεν χωράει μέσα στη συλλογιστική των Ευρωπαίων και των Ασιατών.
-Μα, υπάρχουν Έλληνες που δεν είναι χριστιανοί ορθόδοξοι; ρώτησε ο Ιάκωβος
-Κανείς Έλληνας δεν είναι πραγματικός χριστιανός, έτσι όπως τον εννοούν οι καθολικοί ή το ίδιο το Πατριαρχείο, άρχισε τη διάλεξή του ο Αυγουστίνος. Δέχονται το τυπικό της ορθοδοξίας, πιστεύουν σε ανώτερες δυνάμεις που τις λένε Παναγία ή Χριστό, αλλά στην πραγματικότητα δεν λειτουργούν με βάση τις διδαχές της εκκλησίας αλλά με τα δικά τους αρχέγονα ένστικτα.
-Ποια είναι αυτά τα αρχέγονα ένστικτα; ρώτησε ο Ιάκωβος που έδειξε πολύ μεγάλο ενδιαφέρον γι αυτές τις απόψεις του φίλου του
-Η οικογένεια, η πατρότητα, η φυλή, τα πατροπαράδοτα έθιμα, η γνώμη του μικρόκοσμου του χωριού ή της γειτονιάς όπου ζει ο καθένας, όλα αυτά και ακόμα μια εσωτερική ηθική περί δικαίου που είναι σύμφυτη με τον γραικό, αυτά είναι η πραγματική του θρησκεία. Η βεντέτα είναι μια μορφή αντεκδίκησης που έχει τα ίδια ακριβώς χαρακτηριστικά με τις αντεκδικήσεις των Ατρειδών ή των Θηβαίων βασιλιάδων ή και όλων των άλλων δραμάτων της ελληνικής τραγωδίας. Ο Αισχύλος μοιάζει να έχει εμπνευστεί τα έργα του από τα βουνά της Μάνης ή της Πίνδου ή της Κρήτης.
-Όμως ακούνε τους παπάδες
-Όταν οι παππάδες μιλάνε στον άνθρωπο που λέγεται χριστιανός αλλά ακούει τον εσωτερικό του ηθικό κώδικα, και του λένε συμβουλές σύμφωνες με αυτά που νιώθει, τότε εισακούγονται, αν του λένε όμως κάτι διαφορετικό τότε δεν ακούν τίποτα. Η ηθική των Ελλήνων όπως και των Αλβανών και όλων των ορεσίβιων της νότιας βαλκανικής ή της νότιας Ιταλίας είναι αυτή η ίδια ηθική που είχαν οι Αρχαίοι, είναι η ίδια ηθική που περιγράφουν οι τραγωδίες. Και πολλές φορές οι παπάδες της ορθοδοξίας που βλέπω στα χωριά και στα βουνά, αυτοί οι αγράμματοι άνθρωποι που δεν ξέρουν να διαβάζουν, που λένε τα ευαγγέλια με λάθη και παρανοήσεις, αυτοί οι παπάδες είναι οι αρχαίοι δρυΐδες και ιερείς που κρατάνε τον ελληνισμό να μην τον καταπιεί ο Τούρκος. Αυτή η ορθοδοξία είναι η πραγματική θρησκεία των Ελλήνων σήμερα. Θα έλεγα ότι είναι μια αυτοσχέδια ελληνική θρησκεία τυλιγμένη με το τελετουργικό της ορθοδοξίας.
-Ίσως γι αυτό να αντιδρούν οι Έλληνες τόσο πολύ στους καθολικούς του Πάπα
-Μα ο Πάπας είναι πραγματικός εβραιοχριστιανός, απόγονος του Ιερατείου που καταδίκασε τον Χριστό, η καθολική εκκλησία ζητάει από τον πιστό καθολικό πλήρη έλεγχο της ζωής και του μυαλού του.
-Και βλέπεις τους γραικούς, τους αλβανούς και τους νότιους βαλκάνιους περίπου σαν άθεους; ρώτησε ο Ιάκωβος
-Όχι άθεους, ίσα-ίσα που είναι πολύ «θεοφοβούμενοι» όπως αυτοαποκαλούνται, όμως ο δικός τους θεός είναι ο Χριστός και η Παναγία όπως ήτανε κάποτε ο Διόνυσος ή ο Απόλλων ή η Μητέρα Γη. Κι οι άγιοί τους είναι παρόντες, κάνουν λάθη, αμαρτίες, είναι εγωιστές και θέλουν παρακάλια, είναι ανθρώπινοι άγιοι ακριβώς όπως ήταν και οι αρχαίοι θεοί.
-Πιστεύεις ότι θα μπορούσε η Ελλάδα να είναι το πρώτο άθεο ή έστω ανεξίθρησκο κράτος της ιστορίας δηλαδή;
-Όχι βέβαια! Οι δικές μας δυνάμεις δεν φτάνουν για να ελευθερωθούμε και οι δυτικοί, αν μας βοηθήσουν, θα το κάνουν μόνο στα πλαίσια μιας χριστιανικής σταυροφορίας, είπε ο Αυγουστίνος
-Μόνο μέσω του χριστιανισμού λοιπόν μπορούμε να ελπίζουμε; Μια χριστιανική συμμαχία που θα μας ελευθέρωνε αλλά θα μας επέτρεπε να λειτουργήσουμε στα δικά της πλαίσια, αυτό πιστεύεις;
-Αυτό βλέπω σαν το μόνο δυνατό σήμερα, όμως επιθυμώ κάτι καλύτερο, γι αυτό και πιστεύω ότι θα ήταν καλύτερα να λειτουργήσουμε στα πλαίσια μιας ισορροπίας χριστιανών και μουσουλμάνων
-Μπορεί ποτέ να γίνει κάτι τέτοιο;
-Μοιάζει ουτοπικό, αλλά θα μπορούσε να γίνει!
-Θα μου αναλύσεις λίγο περισσότερο αυτές σου τις σκέψεις;
-Σκέψου τον Σουλεϊμάν! Μάχεται σε όλα τα μέτωπα με τον Κάρολο! Είναι δυο αυτοκράτορες ο ένας των μουσουλμάνων και ο άλλος των χριστιανών που αλληλοεξοντώνονται. Θα μπορούσαν ίσως να δεχτούν να υπάρξει μια ουδέτερη ζώνη ανάμεσά τους
-Έχουν φτιάξει μια τέτοια ουδέτερη ζώνη στην Ουγγαρία νομίζω
-Είναι γεωγραφικός και στρατιωτικός ο χαρακτήρας αυτής της ουδετερότητας
-Ενώ εσύ Αυγουστίνε θέλεις μια ζώνη θρησκευτικής και πνευματικής ουδετερότητας, αν κατάλαβα καλά.
-Καλά κατάλαβες! Μόνο έτσι θα έμενε ένα περιθώριο για τον ελληνισμό να επιβιώσει μέσα στον χαλασμό των αλληλοσυγκρουόμενων θρησκειών που σήμερα μάχονται για την κυριαρχία του κόσμου.
-Μια ορθοδοξία αθεόφοβη σφήνα ανάμεσα στους θεοσεβούμενους
-Μια ζώνη ουδετερότητας, σχεδόν ανεξίθρησκη, σε ίσες αποστάσεις από όλους!
Ο Ιάκωβος έδειχνε να εμπνέεται από όλη αυτή την κουβέντα
-Ξέρεις κάτι; είπε με πολύ σοβαρό ύφος, πάντοτε πίστευα ότι χρειαζόμαστε δικό μας στρατό για να κατακτήσουμε κάποτε την ελευθερία μας, τώρα όμως, με τη συζήτησή μας και παρά τις ενδεχόμενες υπερβολές μας, βλέπω πως θα χρειαστούμε εξ ίσου καλά και μια δική μας διπλωματία.
-Πράγμα που είναι και το πιο δύσκολο για να οργανωθεί, είπε ο Αυγουστίνος
Δεν καταλάβαινα εντελώς που το πήγαιναν αλλά το ένιωθα πως μιλούσαν για κάτι εντελώς ουτοπικό. Μιλούσαν σοβαρά λέγοντας πράγματα που δεν είχαν καμιά πιθανότητα να σταθούν στον αιώνα μας. Τις πιο πολλές φορές που έκαναν τέτοιες συζητήσεις ήταν είτε ευτυχισμένοι μετά από ένα καλό μεθύσι είτε ενθουσιασμένοι μετά από κάποια γυναικοδουλειά που είχε έρθει σε ευτυχές τέλος. Πώς να τους είχα εμπιστοσύνη; Δεν ήθελαν απλά μια Ελλάδα ελεύθερη, που κι αυτό φαινόταν ακατόρθωτο στο σημερινό κόσμο, αλλά επί πλέον ήθελαν και μια Ελλάδα που να μοιάζει στην Αρχαία, μια Ελλάδα με τη δική της φιλοσοφία, θρησκεία και ταυτότητα. Οι φίλοι μου έμοιαζαν ρομαντικοί σαν ποιητές και ουτοπιστές σαν παιδιά. Μου άρεσαν όμως και άκουγα τα παραμύθια τους σαν να ήταν τα πιο ωραία παραμύθια του κόσμου.
Άλλες φορές πάλι τα έβαζαν με το Πατριαρχείο και το ορθόδοξο ιερατείο. Είχαν στο θέμα αυτό παρόμοιες απόψεις οι οποίες, μάλιστα, με τις ανοιχτές και διεισδυτικές συζητήσεις τους προχωρούσαν πολύ γρήγορα ως τα άκρα. Συμφωνούσαν εύκολα στη διαπίστωση ότι το γένος των γραικών δεν θα μπορούσε ποτέ να ξεφύγει από την Οθωμανική σκλαβιά αν δεν τίναζε από πάνω του την κατάρα της ορθόδοξης εκκλησίας που κρατούσε το ρωμαίικο πειθήνιο κάτω από τον Τούρκο. Είχαν και οι δυο την πεποίθηση ότι ο ορθόδοξος κλήρος είχε καταστρέψει το έθνος, είτε γιατί είχε προτιμήσει στην πολιορκία της Πόλης, αλλά και άλλων μεγάλων πόλεων της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, το τουρκικό φέσι από το λατινικό φακιόλι, είτε γιατί είχε αδρανοποιήσει το έθνος στέλνοντάς το μαζικά στα μοναστήρια τη στιγμή που χρειαζόταν στρατιώτες να πολεμήσουν για την ελευθερία.
-Εκατό χιλιάδες μοναχοί ξύνονταν στα μοναστήρια όταν οι υπερασπιστές της πόλης ήταν μόνο οχτώ χιλιάδες, τι καλύτερο περίμενες να γίνει δηλαδή; είπε ο Αυγουστίνος
-Πολλοί αλλαξοπίστησαν, αφού η διαφορά ανάμεσα στο Χριστό και τον Μωάμεθ είναι σχεδόν ανύπαρκτη, τα ίδια «πιστεύω», ο ίδιος θεός, η ίδια ηθική στάση ζωής, τα ίδια «απαγορεύεται» το ίδιο μίσος κατά της φύσης και της ζωής, ίδια όλα τα στοιχεία που συγκροτούν την προσωπικότητα του σημερινού ανθρώπου, είπε αγανακτισμένος ο Ιάκωβος
-Επομένως, άξιζε άραγε τον κόπο να αντιστέκεσαι επειδή πρέσβευες ότι καλύτερος προφήτης ήταν ο Χριστός από τον Μωάμεθ ή το ανάποδο; Στον ίδιο παράδεισο ελπίζουν όλοι, την ίδια κόλαση φοβούνται, θέματα όλα μιας απλής παραδοχής, είπε ο Αυγουστίνος
-Η διαφορά του τρόπου ζωής όμως … είπε ο Ιάκωβος
-Ακριβώς αυτή είναι η ουσιαστική διαφορά, ο τρόπος ζωής και σκέψης!
Ο Ιάκωβος έδειχνε συνεπαρμένος από αυτές τις σκέψεις
-Το γυμναστήριο, το θέατρο, η αγορά, η πόλη, αυτά είναι τα στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού που έκαναν κάποτε τις διαφορές ουσιώδεις
-Που τα έχεις μάθει εσύ όλα αυτά; ρώτησε ο Αυγουστίνος τον φίλο μου
-Είχα καλούς δασκάλους και διάβασα πολύ τους αρχαίους
-Δυστυχώς, ζούμε σε μια εποχή όπου η αλήθεια είναι καλά κρυμμένη
Συνέκριναν το αρχαίο κλέος με τη σημερινή κατάσταση του έθνους και έριχναν το φταίξιμο εξ ολοκλήρου στους παπάδες με τα λιβανιστήρια, στον Πατριάρχη και την αυλή του. Οι τελευταίοι Πατριάρχες της Κωνσταντινούπολης, ο Θεόληπτος, ο Ιωαννίκιος και ο Ιερεμίας ήταν όλοι τους σχεδόν αγράμματοι υπάλληλοι του κάθε Σουλτάνου και ιδιαίτερα του πανέξυπνου Σουλεϊμάν που τους έπαιζε στα δάχτυλά του. Όλοι αυτοί οι «πατέρες του έθνους» δεν προσποιούνταν, απλώς, αλλά πραγματικά πίστευαν ότι η Ορθοδοξία θα υπέφερε με τους Λατίνους χριστιανούς ενώ τώρα ήταν ελεύθερη και πλούσια με τους αλλόθρησκους αλλά ανεκτικούς Οθωμανούς. Η έγνοια τους ήταν η σωτηρία της ψυχής των πιστών, και όχι η ελευθερία, η πρόοδος, η γνώση, η καλή ζωή. Όλα αυτά ήταν απλά εμπόδια στην αέναη προσπάθεια του ανθρώπου να σωθεί και να κερδίσει τον παράδεισο επομένως η σκλαβιά ήταν κατά κάποιο τρόπο ένα δώρο θεού! Ο Αυγουστίνος και ο Ιάκωβος δεν συγχωρούσαν στην ανατολική εκκλησία το γεγονός ότι τα μέλη της, κυρίως τα υψηλά ιστάμενα, προσκυνούσαν τον Σουλτάνο και φρόντιζαν ώστε να κρατούν καθηλωμένο τον Ρωμιό μιλώντας του για την δήθεν θέληση του θεού να βρίσκεται ο ραγιάς κάτω από τον Τούρκο σε αυτή τη ζωή για να μπορεί έτσι να σωθεί καλύτερα και πιο σίγουρα στην άλλη.
-Απορρίπτω μια θρησκεία που θυσιάζει την πραγματική ζωή για την σωτηρία σε έναν μελλοντικό παράδεισο, μου εξηγούσε όταν αμφέβαλλα για αυτά που έλεγε κατά των παππάδων που τους συμπαθούσα
-Και που είναι το κακό να ελπίζει κανείς σε ένα παράδεισο; ρωτούσα
-Γιατί ζωή στηριγμένη στο ψέμα είναι ζωή μισή, μου απαντούσε
Βέβαια με τον τρόπο τους αυτό να απορρίπτουν κάθε θρησκεία που μιλούσε για παράδεισο, ο Ιάκωβος και ο Αυγουστίνος απέρριπταν, όλες τις θρησκείες μαζί καθώς όλες περιείχαν την ίδια προσδοκία για μια αποκάλυψη. Απέρριπταν επομένως και τον καθολικισμό και τον μουσουλμανισμό και τον εβραϊσμό και γίνονταν αγνωστικιστές αφού έτσι μόνο πίστευαν ότι θα ξυπνούσε το γένος των γραικών και θα υπήρχε προοπτική για τη δύσμοιρή τους πατρίδα. Ο τρόπος αυτός της κριτικής στο θρησκευτικό δόγμα ήταν διαφορετικός και από την κριτική του Λούθηρου και των άλλων μεταρρυθμιστών στη Δύση που δεν αρνιόντουσαν τον παράδεισο αλλά τον έβαζαν στο τέλος ενός ατομικού δρόμου χωρίς την Παπική ή οποιαδήποτε άλλη εκκλησιαστική διαμεσολάβηση.
-Αν ο Πατριάρχης ήταν πιο ανοιχτό μυαλό, δεν θα μπορούσε η ορθοδοξία να παίξει θετικό ρόλο στην ελευθέρωση του γένους; τον ρωτούσα
-Από το «αν» μέχρι τη πραγματικότητα υπάρχει μεγάλη απόσταση
-Μα τώρα οι Πατριάρχες είναι αγράμματοι, δεν θα είναι πάντα έτσι!
-Όσο γι αυτό συμφωνώ, αν υπήρχαν λόγιοι πατριάρχες, αυτό θα βοηθούσε
Χάρηκα που συμφώνησε με μια δική μου γνώμη αλλά εξακολουθούσα να πιστεύω πως αυτές οι υποθετικές συζητήσεις δεν έβγαζαν πουθενά.
-Ιάκωβε, τον ρωτούσα, όλες αυτές οι συζητήσεις πιστεύεις ότι θα σου φανούν κάποτε χρήσιμες;
-Θα το δεις κι εσύ πόσο χρήσιμες θα φανούν την κατάλληλη ώρα, έλεγε
Ακόμα κι αν δεν αμφέβαλλα για την χρησιμότητά τους, σίγουρα αμφέβαλλα πολύ για το αν θα μπορούσε ποτέ στη διάρκεια της ζωής μας να υπάρξει κάποια τέτοια «κατάλληλη ώρα»
-Μην ανησυχείς φίλε μου, μου έλεγε, όλα θα γίνουν στον καιρό τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου